پاورپوینت بررسی معماری فضاهای نیایشی در مدارس کهن ایران
 
بخشی از مطلب
خاستگاه و پیدایش نخستین مسجد مشخص است و آن خانة پیامبر)ص( در مدینه می باشد )هیلن براند 1994
221 ( با توجه به منابع مکتوب، نخستین مدرسه را مربوط به شرق ایران و در ، پیرنیا 1371 (. هیلن براند ) 1994
اوایل سدة چهارم م یداند و در جای دیگر از مدرس های به نام میان داهیه در اواخر سدة سوم در نیشابور نام م یبرد.
اما در برخی دیگر از نوشت هها نخستین مدرسه در جهان اسلام را مربوط به حکومت علویان طبرستان م یدانند و آن  مدرس های است که یکی از رهبران آن ها به نام ناصر کبیر )متوفی به سال 304 قمری( در آمل و در کنار آرامگاه
خود م یسازد )سلطانزاده 1364 (. از مدارس نخستین اسلامی در ایران بنای قابل توجهی به جا نمانده است. گذشت  زمان و یور شهای مغول و تیمور موجب ویرانی کامل برخی از شهرهای بزرگ و مراکز علمی و آموزشی نخستین
93 ( قدیمی ترین مدرسة موجود را مدرسة فخریه ، سده های اسلامی مانند نیشابور و ری م یگردد. پیرنیا ) 1371
سبزوار از زمان فخرالدولة دیلمی بیان می کند که تا به حال بارها بازسازی شده است؛ بنابراین، آگاهی از شکل نخست  آن کار آسانی نیست. در شهر اصفهان نیز گنبدی وجود دارد که به مدرس ابن سینا مشهور است. این گنبدِ مدرس  تنها نبوده و احتمال م یرود که بقایای مدرسه ای از زمان آل بویه باشد که با نام مدرسة علایی شناخته م یشده  و به دستور علاءالدوله دیلمی ساخته شده بود. حتی گمان م یرود که بخش هایی از آن مدرسه در زمان صفویه به ( از زمان آل بویه، ، مدرسه شفیعیه و دیگر بخ شهای آن به خان ههای مسکونی تبدیل شده باشد. )ریاحی 1385
ویرانه ای دیگر نیز با عنوان مدرسه در شهر بیشاپور نام برده م یشود که احتمال داشتن نمازخانه نیز برای آن آمده
است )ملازاده 1381
اوج مدرس هسازی در ایران در زمان سلجوقیان و به همت خواجه نظا مالملک بوده است )کسایی 1374 (. از مدارس
نظامیه نیز بنایی به جا نمانده تا بتوان کالبد فضایی آ نها را بررسی کرد. تنها مدرسه خرگرد را می توان نام برد که
کتیبة کوفی آن نام خواجه نظام را در بر دارد و بر همین اساس گمان م یرود که یکی از مدارس نظامیه باشد )همان،
241 ( با توجه به بررسی هایی که بر روی ویران ههای آن انجام داده، این بنا را مدرسه ای چهار ، 239 (. گدار ) 1366
ایوانی معرفی م یکند که محراب نیز دارد. گدار )همان، 323 ( مدرسة دیگری را نیز مربوط به سلجوقیان م یداند که  بر اثر کاو شهای باستان شناسی در ری به دست آمده و آن نیز دارای محراب است؛ اما می توان گفت که از این بناها  اثر چندانی به جا نمانده تا بتوان دربارة آ نها قضاوت محکمی کرد. برای نمونه در مورد بنای خوارزمشاهی زوزن که
283 ( آن را یک مسجد می داند و برخی ، آن نیز دارای محراب م یباشد، نظریات مختلفی وجود دارد. گدار ) 1366
229 ( نیز دربارة مدرسه بودن بنای ری ، دیگر یک مدرسه و حتی یک مسجد مدرسه )بلر 1985 (. هیلن براند ) 1994  و خرگرد تردید می کند؛ بنابراین شناخت کامل از این بناها نیازمند پژوه شهای باستان شناسی و تاریخی بیشتر است.  یک مدرسه در اصفهان شاید بتواند تا اندازه ای بیا نکنندة ویژگی های مدارس نظامیه باشد. البته این مدرسه نیز  در زمان صفویه تغییرات بسیاری کرده است؛ مدرس های که با نام سلطان محمد سلجوقی ) 498  511 قمری( یا  حاج حسن شناخته می شود. تمامی فضاهای آن آموزشی است و دارای فضای نیایشی نیست. طرح آن چهار ایوانی  است، ولی ایوا نها نیز خود به دو طبقه تقسیم شده اند که نشا ندهندة مداخل ههای بسیار در کالبد بنا می باشد.
همچنین از مدرسة مستنصریة بغداد نیز شاید بتوان به چگونگی شکل ساختاری نظامیه ها پی برد، زیرا مدرسة
.) مستنصریه را با طرح چهار ایوانی و به تقلید از نظامیة بغداد می سازند )کسایی 
و.....